اثرات تلویزیون بر کودکان چه ابعاد منفی و چه ابعاد مثبتی در پی دارد؟
اثرات تلویزیون بر کودکان و همچنین اثر آن بر تربیت کودک یکی از مباحث پر مناقشه در این زمانه است. دوری از تلویزیون و تماشا نکردن آن به عنوان کودک، کار سختی است. فرض کنید در خانه، بزرگترها و سایر اعضای خانواده بیشتر اوقات پای تلویزیون نشسته‌اند، در چنین وضعی، کودک هم بیشتر راغب به تماشای تلویزیون خواهد بود. اما باید قبول کرد که اثرات تلویزیون چه در ابعاد مثبت و چه در ابعاد منفی، انکارناپذیر است. برخی از والدین و پرستاران بچه از این دستگاه به عنوان جایگزینی برای برقراری ارتباط موثر با کودک استفاده می‌کنند. آنها تلویزیون را روشن می‌گذارند و می‌‌روند.
در خیلی از خانه‌ها هم اوضاع از همین قرار است. حتی اگر کسی هیچ برنامه‌ای را تماشا نکند، تلویزیون صبح تا شب روشن است. علاوه بر خود تلویزیون، پای انواع بازی‌ها و وسایل جانبی برای کودکان هم به منازل باز شده است. همان بازی‌ها و برنامه‌هایی که از طریق تلویزیون اجرا می‌شوند و استفاده از تلویزیون را بیشتر هم می‌کنند. در ادامه به اثرات تلویزیون بر کودکان در ابعاد مختلف پرداخته‌ایم پس با ما همراه باشید.
اثرات تلویزیون بر مغز کودکان چه ابعاد منفی دارد؟
مقاله مرتبط: با این سه شیوه، ذهن آگاهی را به کودکان آموزش دهید
بیشتر متخصصان کودک با استفاده از تلویزیون و تمام ابزار و بازی‌های مرتبط با آن مخالف هستند. آنها دلایل متعددی برای این عقیده مطرح می‌کنند که در ادامه برخی از این دلایل را با هم بررسی می‌کنیم.
تلویزیون مانع یادگیری مفید است
متخصصان معتقدند که تلویزیون هیچگونه بار آموزشی مثبت برای کودکان زیر ۲ سال ندارد. بدتر این که تماشای آن مانع از انجام فعالیت‌های مفیدی مثل برقراری ارتباط و تعامل کودکان با دیگران و بازی کردن می‌شود. در واقع مانع از انجام فعالیت‌هایی است که باعث رشد مغز کودک می‌شوند. کودکان در بازی و ارتباطات واقعی می‌توانند یادگیری موثرتری نسبت به تماشای آن موضوعات در صفحه تلویزیون داشته باشند.
یکی از اثرات تلویزیون بر کودکان این است که وقتی کودک شما مدام پای تلویزیون باشد، فرصت کافی برای تقویت و توسعه مهارت‌هایی چون گفتار و زبان، خلاقیت، فعالیت‌ها و مهارت‌های حرکتی و اجتماعی نخواهد داشت. این دست از مهارت‌ها با بازی کردن، کشف و شهود، گفتگو و ارتباط با دیگران، در ۲ سال ابتدایی زندگی شکل می‌گیرند. یعنی زمانی حیاتی و مهم برای توسعه مغز. برای نمونه، مهارت زبانی کودک با تماشای منفعلانه تلویزیون تقویت نمی‌شود. در واقع، در گفتگوهای واقعی با دیگران و در بستر مکالمات واقعی و کاربردی است که کودک قادر به شناخت کلمات و عبارات و استفاده درست از آنها می‌شود.
تلویزیون مانع رشد خلاقیت است
یکی از اثرات تلویزیون بر کودکان، به زعم متخصصان، لختی و کرخت شدن ذهن کودک است. آن ها معتقدند که تماشای بیش از حد تلویزیون، باعث می‌شود که کودک تنها ارتباطی یک طرفه با دستگاه داشته باشد. به چیزی که از قبل ساخته و پرداخته شده، نگاهی منفعلانه داشته باشد. آن‌هایی که معتقدند اثرات تلویزیون بر کودکان تنها منفی و بدون بازده است می‌گویند، هیچگونه خلاقیت، چالش، تحلیل و استفاده از تخیلی در تماشای این جعبه سخنگو وجود ندارد.
کودکی که مدام پای تلویزیون است و زمانی را به مطالعه و کتاب خواندن برای او اختصاص نمی‌دهند، در مهارت‌های خواندن رشد کافی پیدا نمی‌کند. کودکانی که قبل از مدرسه بیشتر تلویزیون می‌بینند و روی مهارت‌های دیگر خود به درستی کار نمی‌کنند، در سالهای بعد در خواندن ضعف خواهند داشت. عدم توجه به کتاب خواندن و سایر رسانه‌های کتبی مانند روزنامه‌ها و مجلات مخصوص کودکان نیز تاثیری مشابه اثرات تلویزیون بر کودکان در بعد منفی خواهد گذاشت.
تلویزیون در تمرکز اختلال ایجاد می‌کند
تحقیقات چندین ساله محققان نشان می‌دهد، کودکانی که مدام تلویزیون در خانه برای آنها روشن است، در آینده برای تمرکز کردن دچار مشکل می‌شوند. به عبارت دیگر، وقتی که صداهای مختلفی در محیط باشد نمی‌توانند برای شنیدن منبع هدف موردنظرشان تمرکز کنند. مثلا در کلاس درس تمرکز خوبی نخواهند داشت. زیرا علاوه بر وجود صدایی مداوم از تلویزیون در منزل که تمرکز آنها را از بین برده است، به دیدن تصاویر بصری شبیه‌سازی شده در تلویزیون با سرعت و ویژگی‌های خاص خود عادت کرده‌اند و دیگر نمی‌توانند نسبت به صحبت‌های معلم و تخته کلاس دقت خوبی داشته باشند.
این کودکان عادت کرده‌اند که از طریق نگاه کردن با آنچه می‌بینند ارتباط برقرار کنند. و چون کمتر با دیگران و اطرافیان خود صحبت کرده‌اند، توانایی تمرکزشان در یادگیری از طریق شنیداری کمتر از توانایی آنها در یادگیری از طریق دیداری است. ضمن این که بازه توجه و تمرکز آنها هم کوتاه‌تر از کودکان دیگر است.
تلویزیون مانع از انجام درست تکالیف می‌شود
یکی از اثرات تلویزیون بر کودکان که احتمالا همه ما آن را قبول داریم این است که کودکانی که تلویزیون تماشا می‌کنند، زمان کافی و موثر برای انجام تکالیف خود در نظر نمی‌گیرند. در بیشتر موارد هم پای تلویزیون، مشق و تکالیف را می‌نویسند. در نتیجه میزان یادگیری آنها به شدت کاهش پیدا می‌کند. علاوه بر این، عادت زیاد به تماشای تلویزیون باعث می‌شود که برخی از کودکان تا نیمه‌شب‌ها بیدار بمانند و خواب کافی نداشته باشند. در این صورت همواره خسته هستند و میزان یادگیری خود را کاهش می‌دهند.
تلویزیون عوارض روانی نامناسبی ایجاد می‌کند
مطالعات و پژوهش‌های بلندمدت نشان از اثرات تلویزیون به شکلی قابل توجه روی ذهن و روان کودکان دارد. براساس مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۳ صورت گرفت، کودکان زیر ۷ سالی که بیش از ۳ ساعت در طول روز تلویزیون تماشا می‌کنند، بازی‌های ویدیویی انجام می‌دهند و کارهایی نظیر این با تلویزیون انجام می‌دهند، با احتمال بیشتری به مشکلات عاطفی و معضلات در روابط آینده خود رو به رو خواهند شد. البته در تحقیقات صورت‌گرفته، مدت زمانی که مطرح شد برای بازی‌های ویدیویی نتیجه‌ای مشابه نداشت. به همین خاطر نمی‌توان گفت که اگر کودکی بیش از ۳ ساعت به بازی‌های ویدیویی بپردازد لزوما به این دست از مشکلات روحی و عاطفی دچار نخواهد شد.
تلویزیون کودک را در معرض آموزش‌های منفی قرار می‌دهد
کودکی که زیاد تلویزیون می‌بیند در معرض اثرات و رفتارهای منفی قرار می‌گیرد. در بسیاری از برنامه‌های تلویزیونی، محتوای نامناسب ارائه می‌شود. ذهن و روان کودک مانند خمیری نرم است که در برخورد با تجربه‌های مختلف به آن شکل داده می‌شود. بنابراین تاثیر چیزهایی که می‌بیند باعث می‌شود که رفتارهای آینده او به تدریج پایه‌گذاری شوند. مطالعات نشان می‌دهد، کودکانی که بیشتر در معرض برنامه‌های مختلف خشن هستند در کودکی و بزرگسالی بیشتر دچار رفتارهای پرخاشگرانه و خشونت‌آمیز خواهند بود. مثلا همین ابرقهرمانانی که از طریق زد و خورد، نقش منفی داستان را از بین می‌برند، در نظر بگیرید. این داستان‌ها به کودک آدرس اشتباه و الگویی غلط در زمینه برخورد با بدی‌ها ارائه می‌کند و به نوعی موجبات شکل گرفتن واکنش‌های خشونت‌بار را در او تقویت می‌کند.
هر ساعتی که به مدت زمان تماشای کودکان ۲ تا ۲/۵ ساله اضافه می‌شود، امکان بروز مشکلات جدی در آینده هم بیشتر قوت می‌گیرد. مثلا تحت زورگویی و قلدری دیگر کودکان قرار گرفتن. از جمله آسیب‌های آتی تماشای تلویزیون به مدت طولانی و نامناسب است.
اثرات تلویزیون بر سلامت جسمی کودکان نیز اجتناب‌ناپذیر است
یکی از اثرات تلویزیون بر کودکان در بعد منفی، اثر روی سلامت جسمی کودک است. کودکانی که زیاد تلویزیون تماشا می‌کنند، فعالیت جسمی زیادی ندارند. آنها نمی‌دوند، نمی‌پرند و به طور کلی از نظر فعالیت‌های جسمانی منفعل هستند. ضمن اینکه در حین تماشای برنامه‌های مختلف، تنقلات و غذاهای ناسالم مصرف می‌کنند. در نتیجه سوخت و ساز بدن کودکان پایین می‌آید و میزان زیادی از کالری‌های نامناسب به بدن وارد می‌شود.
تحقیقات نشان می‌دهد که حتی تماشای ۱ ساعت در تلویزیون هم باعث چاقی می‌شود. کودکانی که چاق هستند در بزرگسالی هم چنین روندی را ادامه خواهند داد. جوانانی که این روند را در زندگی خود دنبال می‌کنند در میانسالی با عملکرد نامناسب ذهن و مغز رو به رو خواهند بود. بعضی از تحقیقات هم حاکی از آن بوده که تماشای زیاد تلویزیون باعث انسداد شریان شبکیه‌ای و اثرات منفی روی دید افراد می‌شود. شبکیه نقش حیاتی در ارسال سیگنال‌های بینایی به مغز دارد و حاوی شریان‌ها و وریدهای کوچک و بزرگی است که خون را به قلب می‌فرستند و از قلب می‌گیرند. این خون برای بینایی حیاتی است و انسداد رگ‌های خونی شبکیه نهایتا می‌تواند روی بینایی تاثیر گذاشته و به نابینایی منجر شود.
تحقیقی دیگر که در سال ۲۰۱۴ میلادی در زمینه اثرات تلویزیون بر کودکان صورت گرفت، نشان داد کودکان ۲ تا ۱۰ سالهای که بیش از ۲ ساعت در روز به تماشای تلویزیون مشغول هستند، ۳۰ درصد بیشتر از سایرین، در معرض ابتلا به افزایش فشار خون هستند. تماشای تلویزیون در کنار فقدان فعالیت‌های بدنی این درصد را به ۵۰ می‌رساند. به طور کلی، تماشای زیاد تلویزیون باعث مشکلات قلبی-عروقی در بدن می‌شود. در کل، تماشای زیاد تلویزیون و عدم وجود تحرکات جسمانی در کودک روی قوه عضلانی و سلامت فیزیکی او تاثیرات منفی زیادی می‌گذارد.
اثرات تلویزیون بر کودکان چه ابعاد مثبتی دارد؟
برخی از کارشناسان و متخصصان هم معتقدند که تلویزیون تماما دارای عوارض مخرب نیست. در واقع، اگر برنامه‌هایی منتخب تماشا بشوند و تعادل در دیدن تلویزیون لحاظ بشود، اثرات مثبتی هم به وجود خواهند آمد.
اثرات آموزشی تلویزیون بر کودکان
یکی از اثرات تلویزیون بر کودکان بار آموزشی آن است. برخی از برنامه‌های تلویزیون به کودکان آموزش می‌دهند، آنها را آگاه می‌کنند و الهام‌بخش هستند. بنابراین برنامه‌های خوب می‌توانند بسیار موثرتر از سایر روش‌ها به کودکان آموزش بدهند. مثلا برنامه‌ای که در آن شیوه کاشت گیاهان یا پختن غذایی کودکانه را نشان می‌دهد، بسیار مفید خواهد بود. تحقیقات هم نشان داده کودکانی که برنامه‌های آموزشی تلویزیونی را دنبال می‌کنند در خواندن و امتحانات ریاضی موفق‌تر عمل می‌کنند.
کودکانی که در سنین قبل از مدرسه، عادت به تماشای برنامه‌های آموزشی و مفید دارند، در سالهای بعد هم همین عادت را در خود حفظ می‌کنند. اما اگر کودک در سنین پایین‌تر، تنها به تماشای برنامه‌های صرفا سرگرم‌کننده بپردازد در سالهای بعدی کودکی هم سراغ برنامه‌های مفید نخواهد رفت.
تلویزیون می‌تواند رفتارهای مثبت را تقویت کند
کودکانی که برنامه‌های آموزشی و پرمحتوا تماشا می‌کنند در سنین دبیرستان نمره‌های بهتری می‌گیرند. آنها کمتر رفتارهایی پرخاشگرانه از خود بروز می‌دهند. تحقیقات بلندمدت نشان می‌دهد که این کودکان برای مطالعه و تحصیل ارزش بیشتری نسبت به سایرین قائل هستند. ضمن اینکه برخی از برنامه‌ها مانند کارتون‌ها باعث کاهش فشار و استرس کودکان می‌شود و آنها را بانشاط می‌کند.
در انتها باید گفت که نظارت بر زمان تماشای تلویزیون و برنامه‌هایی که کودک می‌بیند بسیار مهم است. بسیار مهم‌تر از آن است که فکر می‌کنید. و می‌تواند اثر تلویزیون بر کودکان را کنترل کند. پس سعی کنید زمان و برنامه‌های تلویزیونی را تحت نظارت داشته باشید. جایگزین‌های مناسبی برای تلویزیون تماشا نکردن داشته باشید. مثلا با کودک بازی کنید، کتاب بخوانید، با او گفتگو کنید و کارهای مفید دیگری انجام بدهید. اگر قرار است، کودک تلویزیون نبیند، گوشه‌ای بنشیند و مدام میان شما و او تضاد و برخورد ایجاد بشود بهتر است تلویزیون را روشن کنید. به عبارت دیگر، حذف تلویزیون تنها زمانی کارساز است و اثرات خوبی بر جای می‌گذارد که با برنامه‌ای حساب‌شده آن را پیگیری کرده باشید.
شما درباره اثرات تلویزیون بر کودکان چه عقیده‌ای دارید؟ فرزند شما در روز چقدر اجازه تماشای تلویزیون دارد؟
